Når vart Noreg Noreg? I vikingtida? I 1814? Kva som er og var ein nasjonal kultur, er flytande. Geografisk er grensene meir skarpskorne. Gjennom forhandlingar og krigsoppgjer er det blitt slått fast kva som er norsk i territorial forstand. Mange av desse avtalane vart gjorde medan Noreg vart styrt frå Danmark.
Noreg i vikingtida
Avstandar og vanskeleg framkomst har skapt grenser innanfor det som i dag er Noreg, sjølv om vandring over fjella ikkje var uvanleg. Fleire mindre høvdingdømer dekte dagens norske landområde. Det Noreg Harald Hårfagre samla, avgrensa seg til Vestlandet, medan ladejarlane styrte området frå Trondheimsfjorden og nordover.
Langs kysten var det kjappare å komma fram. Skipsleia frå sør til nord skapte kontakt: Dette var Norðrvegr, som stormannen Ottar kalla det kring 890. Raskt gjekk det òg å komma seg over Kattegat, særleg då ein i vikingtida bytte årer med segl. Danske kongar gjorde seg difor så sterkt gjeldande i området kring Oslofjorden at det tidvis må kallast dansk frå 800‒1241.
Norske vikingar på si side la under seg Shetland, Orknøyane, Suderøyane og Man og gjorde seg gjeldande på det engelske og irske fastlandet òg. Samtidig overvann Hårfagre-ætta ladejarlane og utvida riket sitt nordover.
Noreg i mellomalderen
Noreg vart ein sterkare stat i høgmellomalderen. Kongemakta la under seg nye område, som Island og Grønland, og områda Jemtland og Herjedalen vart godtekne som norske. Samtidig fjerna dansk arvestrid mellombels trusselen frå sør. Ved Håkon Håkonssons død i 1263 var Noreg på sitt største. Allereie då var skattlanda og Vesterhavsøyane likevel i ferd med å gleppa, etter skotsk press og krigføring.
Kongelege giftarmål og adeleg valmakt førte til gjengjeld til ei større nordisk samling i seinmellomalderen: den skandinaviske. Det var ein union mellom tre samla rike, og det som framleis vart oppfatta som nasjonale interesser, førte til indre strid. Sverige braut ut, men den danske kongemakta klarte å slå ned norske forsøk på å gjera det same.
Danmark-Noreg: okkupasjon og fredsforhandlingar
Rikssambandet Danmark-Noreg var dei kommande hundreåra stadig i krig med Sverige, med følgjer for riksgrensene. I oppgjeret etter Kalmarkrigen (1611‒1613) måtte svenskane t.d. seia frå seg kravet på Finnmarkskysten. Utover 1600-talet fekk Sverige så militært overtak, og etter ein mislukka dansk-norsk invasjon i 1643‒1645 vart Jemtland og Herjedalen svensk. Same lagnad fekk Båhuslen etter ein ny krig i 1658.
Ved Roskildefreden mista Danmark-Noreg dessutan òg Tronhjems len ‒ Trøndelag, Nordmøre og Romsdal. Områda vart likevel vunni tilbake to år seinare, stadfesta ved freden i København. I Nasselbacka-traktaten eit år seinare vart grensa mellom det svenske Båhuslen og det som vart Smaalenenes Amt på norsk side, avtalt.
Ein ny krig i 1675‒1679, Gyldenløvefeiden, gjekk òg bra for norske soldatar, heile Båhuslen var hærsett. Sveriges allierte Frankrike ønskte til gjengjeld ikkje endringar i nordisk maktbalanse og tvinga gjennom uendra grenser.
Avtalar utan krig
Grensene i sør vart såleis i stor grad avklåra på 1600-talet. I nord vart dei klårgjorde i 1751. Den såkalla Lappekodisillen var eit tillegg til ein ny traktat, Strømstad-traktaten. Det var formelt ein avtale mellom Noreg og Sverige som avgjorde den svensk-norske grensa. Tillegget aksepterte rettar til reindrift og handel, men delte dei samiske områda tvert i to og tvinga flyttsamar til å velja statsborgarskap. Kautokeino og Karasjok gjekk frå Sverige til Noreg.
Grenseavtalen frå 1751 var resultat av omfattande kartlegging og forhandlingar på båe sider. Grensa følgde mykje Kjølen-høgda. 348 riksrøysar vart reiste av arbeidarar langs grensa under oppsyn av ein felles dansk-norsk/svenske kommisjon.
Tvistar fanst, men dette viser at landegrenser kunne avklårast òg ved fredlege middel. Lierne, som delvis låg aust for Kjølen, gjekk til dømes til Noreg, fordi soknet høyrde til Snåsa prestegjeld. Idre og Særna, som svenskane hadde okkupert i 1644, gjekk til Sverige.
Det moderne Noreg
I 1773 vart så «Norges Grændsers Opmaaling» oppretta, eit organ som byrja den første offisielle kartlegginga av Noregs utstrekning dei kommande tiåra. Det var 15 år etter at det første kartet over Noreg vart prenta, av Ove Andreas Wangensteen. Allereie i 1688 hadde viselektor ved latinskulen i Trondheim, Melchior Ramus, teikna fleire kart over det norske riket.
Då Noreg utropte seg til eigen stat i 1814 hadde såleis mykje av riksgrensene vorti teikna opp medan landet var under framandt styre. Øyane som hadde gått inn i Noregsveldet på 1200-talet, vart derimot ikkje del av det nye Noreg.
Meir uavklart var grensa mot Russland, som hadde okkupert Finland i 1809. I 1826 underteikna så Nikolai 1. og Karl Johan ein grenseavtale, 500 år etter grenseavtalen mellom Noreg og det russiske riket Nizjnij Novgorod. Her gjekk dei omstridde områda Neiden og Pasvik til Noreg, medan Petsjenga vart russisk. Berre mindre endringar er gjorde sidan.